12 Οκτωβρίου 1944

12 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Πέμπτη Η λευτεριά φτερουγίζει πάνω από την Αθήνα. Μετά από 1.264 μέρες φασιστικής σκλαβιάς. «Μπήκα άθελά μου στο ρυθμό που επικρατούσε γύρω μου. Τι κάναμε δηλαδή; Μα απλό πράγμα: χαιρόμαστε και δεν ξέραμε πώς να εκφράσουμε τον ενθουσιασμό μας […] Τώρα μας ενδιέφερε να ζήσουμε τη μεγάλη μέρα» (Κώστας Παράσχος, Η απελευθέρωση)

... και η καρδία δε γηράσκει ποτέ

Στο βιβλίο του "Ηθικός τρίπους" 

ο Ρήγας τυπώνει με κεφαλαία γράμματα 

την επιγραμματική φράση του Marmontel, 

την οποία θεωρεί πολύ σημαντική:

«Ο ιερός της πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδίαν 

και η καρδία δε γηράσκει ποτέ».

Η πανούκλα των φτωχών (1828)

Ιστορία εξ αποστάσεως Νο2
Επειδή το παρελθόν διδάσκει και αρκετές φορές δίνει κουράγιο.

Άνοιξη του 1828 και η Ελλάδα υποφέρει από την «πανούκλα των φτωχών», μια επιδημία που μετέδωσαν οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ. Ο Καποδίστριας παίρνει αμέσως μέτρα, βοηθούμενος από τον Ελβετό φιλέλληνα γιατρό Louis-André Gosse καθώς και από τους Έλληνες γιατρούς και την υπόλοιπη διοίκηση.
Αυστηρά μέτρα καραντίνας, απαγόρευση της μετακίνησης και των επαφών με τους ασθενείς ή όσους έχουν έλθει σε επαφή μαζί τους και απαγόρευση κάθε συνάθροισης σε δημόσιο χώρο στις περιοχές που είχαν προσβληθεί, δηλαδή Ύδρα, Σπέτσες, Αίγινα, Άργος, Καλάβρυτα και το στρατόπεδο των Μεγάρων.
Τα κρούσματα περιορίζονται στα 1113 και οι θάνατοι στους 783.
Τεράστιο επίτευγμα για την εποχή και τις τότε συνθήκες.

Εικόνα: Ύδρα την περίοδο της Επανάστασης του 1821, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

Διεθνής Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

27η Ιανουαρίου: Διεθνής Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

"Μια χώρα θεωρείται τόσο περισσότερο πολιτισμένη όσο περισσότερο η σοφία και η αποτελεσματικότητα των νόμων της προστατεύουν έναν αδύναμο άνθρωπο από το να γίνει ακόμη πιο αδύναμος και εμποδίζουν έναν ισχυρό από το να γίνει ακόμη ισχυρότερος".
Πρίμο Λέβι, Ιταλοεβραίος συγγραφέας και ποιητής ή αλλιώς το νούμερο 174.517 στο στρατόπεδο Buna-Monowitz, γνωστό ως Άουσβιτς III (Μόνοβιτς).

Εικόνα: Η Λίστα του Σίντλερ (1993)

Η αλήθεια όμως;

Ο Ορειβάσιος ήταν ο προσωπικός γιατρός του αυτοκράτορα Ιουλιανού και άνθρωπος εμπιστοσύνης.

Η ερώτηση στην Πυθία ήταν σαφής.

«Ποιος είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος, για να αναβιώσει το μαντείο των Δελφών;»

Ο Ιουλιανός πίστευε πως ο θεός Απόλλωνας είχε μάθει τις προσπάθειές του να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία και… όλο και κάποιο καλό λόγο θα είχε να στείλει στους ανθρώπους μέσω της ιέρειάς του.

Η πραγματικότητα όμως ήταν σκληρή.

«Πέστε του βασιλιά: γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές εχάθη, δεν έχει ο Φοίβος πια καλύβι, ούτε προφητικιά έχει δάφνη μήτε πηγή που να λαλά και το μελητικό νερό βουβάθη».

Ο τελευταίος χρησμός της Πυθίας υποτίθεται πως προφήτεψε το τέλος όχι μόνο του ιερού των Δελφών αλλά και ολόκληρου του αρχαιοελληνικού κόσμου.

Η λέξη "υποτίθεται" προσδιορίζει το ρήμα "προφήτεψε" και όχι το αντικείμενο της προφητείας, το οποίο ήταν και δεδομένο.

Γιατί δεν προφήτεψε;

1.    Too Good to be true: Η συγκεκριμένη ιστορική πληροφορία εμφανίζεται αρκετά ελκυστική, αφού κάνει τα γεγονότα να μοιάζουν με σκηνές κινηματογραφικής υπερπαραγωγής, όμως πώς είναι δυνατόν όλοι οι προηγούμενοι χρησμοί να ήταν λακωνικοί, δυσνόητοι, αινιγματικοί και διφορούμενοι, ενώ ο τελευταίος να μας προκύπτει λαλίστατος, σαφέστατος και ξεκάθαρος;

2.   Κοίτα ποιος μιλάει: Οι ιστορικοί που διασώζουν τη συγκεκριμένη ιστορική πληροφορία είναι κατά πολύ μεταγενέστεροι των γεγονότων.

Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Φιλοστόργιος γεννήθηκε πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Ιουλιανού, ενώ ο βυζαντινός χρονογράφος Γεώργιος Κεδρηνός έζησε κοντά 7 αιώνες αργότερα. Και οι δυο ήταν μοναχοί.

3.    Κοίτα ποιος μιλάει 2: Το ίδιο ανακριβής θα πρέπει να θεωρηθεί και η ιστορική πληροφορία πως ο τελευταίος χρησμός της Πυθίας ήταν άλλος: «Θα έρθει η μέρα που ο Φοίβος θα επιστρέψει και θα μείνει για πάντα». Η πολυθρύλητη απάντηση των εθνικών θα ήταν κι αυτή μια πολύ ωραία σκηνή σε χολυγουντιανή ταινία για το τέλος του αρχαιοελληνικού κόσμου.

4.    Η αλήθεια όμως; Μήπως η δεδομένη πραγματικότητα έπρεπε να εμφανιστεί στις καρδιές των ανθρώπων και ως οριστική;

Με αφορμή έναν πίνακα...

«Η Ελλάς ευγνωμονούσα», 1858, Θεόδωρος Βρυζάκης

Με αφορμή τον πίνακα που είδαμε στην Εθνική Πινακοθήκη στο Ναύπλιο, την πολύ ωραία ξενάγηση και τις απορίες των παιδιών...

1.      1.  Πώς απεικονίζεται το ένδοξο παρελθόν;

Α.  Η Ελλάδα ως αρχαία κόρη, πάνω σε ένα σύννεφο, υπερυψωμένη και κυρίαρχη στο κέντρο του πίνακα.

Β. Ο δωρικός ναός πίσω της.

2.       2. Πώς απεικονίζονται η νίκη και η απελευθέρωση;

Α. Δάφνινο στεφάνι στα ξέπλεκα μαλλιά της,

Β. πατά τις σπασμένες αλυσίδες των δεσμών της

3.       3. Με ποιον τρόπο η Ελλάδα εμφανίζεται ως προστάτιδα;

Τα  χέρια της είναι απλωμένα δεξιά κι αριστερά σε μια συμβολική κίνηση εναγκαλισμού, όπως στη μεταβυζαντινή ζωγραφική η Παναγία του ισχυρού μανδύα, η οποία έχει απλωμένο τον μανδύα της κάτω από τον οποίο βρίσκουν προστασία οι πιστοί.

4.      4.  Πώς δηλώνεται ο πλατύς ορίζοντας;

Με τα ανοιχτά χέρια και τα βουνά.

5.       5. Ποια η σχέση του πίνακα με την Ιστορία;

Οι πιστοποιημένες ταυτότητες όλων εκείνων που περιβάλλουν ως πιστοί τη νέα Ελλάδα.

6.     6.   Πώς γνωρίζει ο ζωγράφος τα πραγματικά πρόσωπα των «πιστών» της Νέας Ελλάδας;

Από τις λιθογραφίες των αγωνιστών και φιλελλήνων που εξέδωσε σε τεύχη ο στρατιωτικός Karl Krazeisen στο Μόναχο.

7.       7. Είναι τελικά αυτοί  οι «πιστοί» οι υπεράνθρωποι ήρωες;

Μόνη ηρωίδα είναι η Ελλάδα.

8.       8. Ποιο το νόημα των νομισμάτων μπροστά στα πόδια της Ελλάδας;

«Πιστοί» της Ελλάδας είναι όχι μόνο όσοι πολέμησαν για αυτήν αλλά και όσοι πρόσφεραν και προσφέρουν τις περιουσίες τους, προκειμένου να ξεπληρωθούν τα χρέη της.

9.       9. Αν ο πίνακας ήταν στίχος, ποιος θα ήταν;

«Ω παιδιά μου,
ορφανά μου,
σκορπισμένα εδώ κι εκεί» του Ρήγα Βελεστινλή

Η "δημόσια Ιστορία" αφορμή...

Για τα ιστορικά γεγονότα δε μιλάμε μόνο στις επετείους. Η Ιστορία δεν είναι δωμάτιο χωρίς γωνίες. Η ιστορική αφήγηση δεν είναι πια υποχρεωμένη να διώξει το συναίσθημα. Αυτό που μας έμαθαν να αποκαλούμε στο Πανεπιστήμιο ως «δημόσια Ιστορία» μπορεί να γίνει η αφορμή, για να ενδιαφερθούν τα παιδιά για τη «σχολική Ιστορία».

«Κύριε, ένας Τούρκος ήταν καλός και έσωσε τη γιαγιά μου από βέβαιο θάνατο και κάποιοι άλλοι ήταν κακοί».

Ιστορία δεύτερη

Η γιαγιά της μαμάς μου, η προγιαγιά μου δηλαδή, η Αφέντρα Κεφαλίδου, ήταν από τα Κοτύωρα του Εύξεινου Πόντου. Είναι το αρχαίο όνομα της πόλης στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Σήμερα τη λένε Ορντού. Η μαμά μου θυμάται ακόμα τις διηγήσεις της. Περιέγραφε η προγιαγιά μου τον τρόμο που ένιωσαν όλοι στα Κοτύωρα όταν έμαθαν ότι οι Τούρκοι θα πήγαιναν στο χωριό τους. Μέσα σε λίγες ώρες παντού φωτιά, νεκροί άνθρωποι, παιδιά, κραυγές! Ένας Τούρκος γείτονας έκρυψε την προγιαγιά μου και τη μαμά της σε μια σπηλιά και μετά τις πήγε σε ένα καράβι κι έφυγαν για την Ελλάδα.

Μια μικρή ιστορία που θυμάται η μαμά μου για τον προπάππο μου είναι στην ίδια εποχή με την προηγούμενη. Οι Τούρκοι εκβίαζαν και απειλούσαν Έλληνες να κόψουν δέντρα και να τα κουβαλήσουν στην πλατεία που εκεί φτιάχνανε κρεμάλες για τους Έλληνες.

Φώτης Παναγιωτόπουλος

Τις ιστορίες τις φέρνουν τα παιδιά...

Οι ιστορίες περνάνε δίπλα μας σαν σφαίρες κι αν δεν τις ακούσουμε, χάνονται... κι αν δεν τις γράψουμε...
Λίγο πριν φτάσουμε στο σχετικό μάθημα της Μικρασιατικής Καταστροφής, είπαμε να μαζέψουμε ιστορίες που ακούγονται μέσα στα σπίτια μας. Άλλωστε τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια πόλη που φτιάχτηκε από πρόσφυγες.
"Κύριε, πειράζει αν έχω κάνει λάθη;"
"Όχι"

Ιστορία πρώτη
Η προπρογιαγιά μου την εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν μικρό κοριτσάκι, αλλά τη ντύσανε γριούλα, την έβαλαν σε μια βάρκα και την έφεραν στην Ελλάδα. Μόλις ήρθε Ελλάδα, λέγανε οι γύρω Έλληνες πως ήταν Τουρκάλα και οι Τούρκοι λέγανε πως είναι Ελληνίδα.
Πολλά χρόνια μετά, την εποχή της γερμανικής κατοχής κάτσανε η προγιαγιά μου η Μαλάμω με τον προπροπαππού μου, την προγιαγιά μου και τις αδερφές της να φάνε και πετάχτηκε μια σφαίρα και σκότωσε τον προπροπάππο μου.
Λουκία – Μαρία Βάρσου
6ο Δημοτικό Σχολείο Βύρωνα

Ένας διαφορετικός περίπατος

Έχει τελειώσει η επίσκεψη της έκτης τάξης στη Βουλή και υπάρχει χρόνος για έναν μικρό αλλά διαφορετικό περίπατο. Ανεβαίνουμε τη Βασιλίσσης Σοφίας και στην πρώτη είσοδο μπαίνουμε στον Εθνικό Κήπο. Περπατάμε ήδη δέκα λεπτά χαμένοι μέσα σε δέντρα και θάμνους.

«Ένας μικρός τόσο δα κηπάκος για τη βασίλισσα Αμαλία», σχολιάζει η Κωνσταντίνα.

«Ταιριάζει στο μικρούτσικο παλατάκι του Όθωνα», συμπληρώνει ο Νικόλας.

Αρχίζω να μιλάω με αριθμούς.

«3 ώρες την ημέρα ασχολιόταν με τον κήπο η Αμαλία, ενώ έφερε από Γένοβα 15.000 καλλωπιστικά φυτά, τα οποία συμπληρώθηκαν με άλλα από Σούνιο και Εύβοια».

Δε μ’ ακούει κανείς. Όλοι τρέχουν προς τα ζωάκια. Αγριοκάτσικα, χελώνες και πάπιες. Μετά ασχολούμαστε με τα αγάλματα. Καθένα και μια ιστορία. Το άγαλμα του Εϋνάρδου είναι το πρώτο άγαλμα που ανεγέρθηκε σε δημόσιο χώρο της Αθήνας. Ελβετός τραπεζίτης και Φιλέλληνας.

«Είχαμε μιλήσει για αυτόν, όταν κάναμε για τον Καποδίστρια. Αν και δεν ήταν Έλληνας, πλήρωσε μισό εκατομμύριο φράγκα για το χρέος της Ελλάδας».

Βγαίνουμε σε ανοιχτό χώρο. Στο βάθος δεξιά εμφανίζεται ένα μεγαλοπρεπές κτίριο που μοιάζει λίγο με αρχαίο ναό (κορινθιακού ρυθμού οι κίονες) και λίγο με παλάτι.

Ο Κωνσταντίνος έχει ετοιμάσει πληροφορίες.

«Ζάππειο Μέγαρο ονομάστηκε προς τιμήν του ευεργέτη που πλήρωσε για την ανέγερσή του και υπήρξε το πρώτο σε όλο τον κόσμο κτίριο, το οποίο κτίστηκε αποκλειστικά για Ολυμπιακούς Αγώνες. Ευάγγελος ή Ευαγγέλης Ζάππας ο ευεργέτης, ο οποίος δεν πρόλαβε να το δει ολοκληρωμένο το 1888»

«Πολλά τα οχτάρια, εύκολη η χρονολογία», σκέφτομαι.

Βγαίνουμε στη Λεωφόρο Αμαλίας και έχουμε χρόνο να δούμε και το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Φωτογραφίες. Οι ακίνητοι εύζωνες. Το φως που καίει στο κενοτάφιο και είναι από την Αγία Λαύρα. Η απορία των περισσότερων παιδιών όμως προσπερνάει το παρελθόν.

«Πόσες ώρες στέκεται ακίνητος ο εύζωνας;»

Ρωτάω τον υπεύθυνο υπαξιωματικό.

«Η υπηρεσία διαρκεί μία ώρα και στη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές», μου απαντάει με ευγενικό χαμόγελο.

Η ώρα πέρασε. Επιστρέφουμε στην είσοδο του Εθνικού Κήπου επί της Αμαλίας. Με ύφος ξεναγού, που βιάζεται, λέω ότι στη γωνία Αμαλίας και Όθωνος ήταν το τείχος της παλιάς πόλης και η πύλη της Μπουμπουνίστρας, που πήρε το όνομα από μια πηγή, η οποία κατέβαζε νερό από τους Αμπελόκηπους με θόρυβο τρελό σαν μπουμπουνητό. Τρία αγόρια φοράνε κουκούλες και έχουν κάνει κύκλο γύρω από δύο φορητά μικρά ηχεία. Τα υπόλοιπα παιδιά χορεύουν, γελάνε και σπρώχνονται μέχρι να ανεβούμε στο πούλμαν.

Στη γωνία Όθωνος και Αμαλίας μας πιάνει βροχή, αλλά εμείς το διασκεδάζουμε. Τα μπουμπουνητά είναι σαν να έρχονται από τη Βουλή. Σαν μια υπόγεια πηγή να κατεβάζει νερό. Από τους Αμπελόκηπους.

Πλατεία Ομονοίας

Άντε να εξηγήσεις στα παιδιά πως αυτό που σήμερα είναι το κέντρο της πόλης, παλιότερα σ' αυτό ακριβώς το σημείο τέλειωνε ο εξοχικός περίπατος των Αθηναίων.
Άλλαξε και πολλά ονόματα η πλατεία.
1. Πλατεία Ανακτόρων, επειδή εδώ θα χτιζόταν το παλάτι του βασιλιά, αλλά ο πατέρας του έφερε αντιρρήσεις.
"Ε όχι το ανάκτορο του γιου μου δίπλα στις φτωχογειτονιές", είπε ο Λουδοβίκος και βρήκε για τον Όθωνα το τέλειο σημείο για σπίτι. Στον λόφο της Μπουμπουνίστρας, κι αυτό έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης, εκεί που σήμερα είναι η Βουλή.
2. Πλατεία Όθωνος: φυσικά προς τιμήν του βασιλιά κι ας γύρισε τη μεγαλοπρεπέστατη πλάτη του στην περιοχή
3. Πλατεία Ομονοίας; επειδή σε αυτή τη ζωή τίποτε δεν είναι μόνιμο και στην ιστορία λέξη "πάντα" δεν υπάρχει. Ο βασιλιάς Όθωνας έφυγε κακήν κακώς και άφησε πίσω του τους Έλληνες χωρισμένους να τρώγονται (όχι ότι χρειάζονταν δικαιολογία) κι επειδή ως γνωστόν "οι χωρισμένοι δε γιορτάζουνε ποτέ", το λέει και το τραγούδι, έδωσαν όνομα τέτοιο στην πλατεία να σταματήσουν οι τσακωμοί (οι οποίοι φυσικά δε σταμάτησαν) και τελικά μας έμεινε το όνομα.
Πίνοντας καφέ σε αυτή την πλατεία σήμερα δύο πράγματα μου ήρθαν στο μυαλό.
1. Η εικόνα της με τα συντριβάνια, ούτε που θυμάμαι ποια δεκαετία, αφού σε αυτή την πλατεία τίποτε δεν είναι μόνιμο.
2. Τα δύο παλιά όμορφα κτίρια που έβλεπα στο βάθος, αυτά που ασφυκτιούν ανάμεσα στα υπόλοιπα νεόκτιστα και κακόγουστα. Το Μπάγκειο και ο Μέγας Αλέξανδρος. Στην εποχή τους ήταν τα πρώτα ξενοδοχεία που ακολούθησαν τα ευρωπαϊκά πρότυπα θέλοντας να κάνουν την Αθήνα του 1885 να θυμίζει λίγο από Λονδίνο και Παρίσι. Στο σημείο προϋπήρχε οικία στην οποία διέμενε μέχρι το 1883 η οικογένεια του πρώην πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη.
Μια μπερδεμένη άνοιξη του 2019...

Αφροδίτη της Μήλου

Σαν σήμερα
8/4/1820
Ο αγρότης Γιώργος Κεντρωτάς, σκάβοντας στο κτήμα του στη Μήλο, ανακαλύπτει ένα γυναικείο άγαλμα σε πάνω από 6 χωριστά κομμάτια. Είναι η πασίγνωστη σήμερα Αφροδίτη της Μήλου, που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και την οποία απέκτησαν οι Γάλλοι με την απειλή των όπλων.

Παιδιά της Σαμαρίνας

Το 1826 ένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης βρισκόταν σε εξέλιξη. Η Δεύτερη Πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826).

120 Σαμαριναίοι μαχητές με αρχηγό τον Μίχο Φλώρο μετέχουν στην αθάνατη μακεδονική φρουρά και μάχονται με ηρωισμό στην «Ντάπια», στο πλευρό του στρατηγού Δημήτριου Μακρή, μυημένου στη Φιλική Εταιρεία και ενός εκ των πρωταγωνιστών του Αγώνα στη Δυτική Ελλάδα.

10 Απριλίου 1826

Κατά την ηρωική Έξοδο ο Μακρής έχει αναλάβει να οδηγήσει την αριστερή πτέρυγα της φρουράς, ενώ η Μακεδονική φρουρά ήταν εμπροσθοφυλακή των πολιορκημένων, με συνέπεια να έχει τις μεγαλύτερες απώλειες από τα πυρά των Οθωμανών.

Από τους 120 μαχητές της Σαμαρίνας διεσώθησαν μόνο 33.

Ο θρύλος λέει πως ο καπετάνιος τους Μίχος Φλώρος, βαριά τραυματισμένος, έδωσε στα παλικάρια που σώθηκαν ως τελευταία του επιθυμία τα λόγια του τραγουδιού «Παιδιά της Σαμαρίνας»:

«Κι εσείς παιδιά μωρέ κλεφτόπουλα.
Παιδιά της Σαμαρίνας, μωρέ παιδιά καημένα.
Αν πάτε, πά – μωρ’ πάνω στα βουνά,
ψηλά στη Σαμαρίνα μωρέ παιδιά καημένα.
Τουφέκια να μωρέ να μη ρίξετε.
Τραγούδια να μην πείτε μωρέ παιδιά καημένα.
Κι αν σας ρωτήσει μωρέ η μάνα μου,
η δόλια η αδερφή μωρέ παιδιά καημένα.
Μην πείτε, πεί – μωρέ πως εχάθηκα.
Πως είμαι σκοτωμένος μωρέ παιδιά καημένα
Μα πείτε πως παντρεύτηκα πήρα καλή γυναίκα…».

Οι 33 Σαμαριναίοι, για να μη χαθούν αυτά τα λόγια, τα έγραψαν στις φουστανέλες τους. Αμέσως έγινε μοιρολόι και το έλεγαν οι ντόπιοι όταν έχαναν αγαπημένα πρόσωπα. Αργότερα ντύθηκε με μουσική.

Η ομιλία του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα (8/10/1838)

1838: είναι η χρονιά που καθιερώνεται επίσημα να γιορτάζεται η Έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

7 Οκτωβρίου: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης παρακολουθεί τον Γεώργιο Γεννάδιο να διδάσκει τους μαθητές του Βασιλικού Γυμνασίου Αθηνών για τον Θουκυδίδη.

Εντυπωσιασμένος ο Γέρος του Μοριά ζητά να μιλήσει κι αυτός στους μαθητές. Ο Γεννάδιος δέχεται την πρόταση και κανονίζεται η ομιλία του Κολοκοτρώνη προς τους μαθητές του Γυμνασίου για την επόμενη μέρα 10 το πρωί στην Πνύκα.

Το νέο μαθεύτηκε και στις 8 Οκτωβρίου στην Πνύκα συνέρρευσε πλήθος ανθρώπων που ήθελαν να ακούσουν τον ηγέτη της Επανάστασης. Οι χωροφύλακες θεωρώντας τη συγκέντρωση αντικαθεστωτική, επιχείρησαν να τη διαλύσουν. Με την επέμβαση των καθηγητών τα πνεύματα ηρέμησαν και ο Γέρος του Μοριά ξεκίνησε να μιλά:

«Παιδιά μου!

Εις τον τόπο τούτο, οπού εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηγορούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί, και άνδρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας, και έρχομαι να σας ειπώ, όσα εις τον καιρό του αγώνος και προ αυτού και ύστερα απ' αυτόν ο ίδιος επαρατήρησα, και απ' αυτά να κάμωμε συμπερασμούς και δια την μέλλουσαν ευτυχίαν σας, μολονότι ο Θεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα. Και δια τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας, στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, δια ταύτα σας λέγουν καθ' ημέραν οι διδάσκαλοί σας και οι πεπαιδευμένοι μας. Εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνον πως ήταν σοφοί, και από εδώ επήραν και εδανείσθησαν τα άλλα έθνη την σοφίαν των.

Εις τον τόπον, τον οποίον κατοικούμε, εκατοικούσαν οι παλαιοί Έλληνες, από τους οποίους και ημείς καταγόμεθα και ελάβαμε το όνομα τούτο. Αυτοί διέφεραν από ημάς εις την θρησκείαν, διότι επροσκυνούσαν τες πέτρες και τα ξύλα. Αφού ύστερα ήλθε στον κόσμο ο Χριστός, οι λαοί όλοι επίστευσαν εις το Ευαγγέλιό του, και έπαυσαν να λατρεύουν τα είδωλα. Δεν επήρε μαζί του ούτε σοφούς ούτε προκομμένους, αλλ' απλούς ανθρώπους, χωρικούς καί ψαράδες, και με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος έμαθαν όλες τες γλώσσες του κόσμου, οι οποίοι, μολονότι όπου και αν έβρισκαν εναντιότητες και οι βασιλείς και οι τύραννοι τους κατέτρεχαν, δεν ημπόρεσε κανένας να τους κάμη τίποτα. Αυτοί εστερέωσαν την πίστιν.

Οι παλαιοί Έλληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις την διχόνοια και ετρώγονταν μεταξύ τους, και έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι καί τους υπόταξαν. Ύστερα ήλθαν οι Μουσουλμάνοι και έκαμαν ό,τι ημπορούσαν, δια να αλλάξη ο λαός την πίστιν του. Έκοψαν γλώσσες εις πολλούς ανθρώπους, αλλ' εστάθη αδύνατο να το κατορθώσουν. Τον ένα έκοπταν, ο άλλος το σταυρό του έκαμε. Σαν είδε τούτο ο σουλτάνος, διόρισε ένα βιτσερέ [αντιβασιλέα], έναν πατριάρχη, καί του έδωσε την εξουσία της εκκλησίας. Αυτός και ο λοιπός κλήρος έκαμαν ό,τι τους έλεγε ο σουλτάνος. Ύστερον έγιναν οι κοτζαμπάσηδες [προεστοί] εις όλα τα μέρη. Η τρίτη τάξη, οι έμποροι και οι προκομμένοι, το καλύτερο μέρος των πολιτών, μην υποφέρνοντες τον ζυγό έφευγαν, και οι γραμματισμένοι επήραν και έφευγαν από την Ελλάδα, την πατρίδα των, και έτσι ο λαός, όστις στερημένος από τα μέσα της προκοπής, εκατήντησεν εις αθλίαν κατάσταση, και αυτή αύξαινε κάθε ήμερα χειρότερα· διότι, αν ευρίσκετο μεταξύ του λαού κανείς με ολίγην μάθηση, τον ελάμβανε ο κλήρος, όστις έχαιρε προνόμια, ή εσύρετο από τον έμπορο της Ευρώπης ως βοηθός του ή εγίνετο γραμματικός του προεστού. Και μερικοί μην υποφέροντες την τυραννίαν του Τούρκου και βλέποντας τες δόξες και τες ηδονές οπού ανελάμβαναν αυτοί, άφηναν την πίστη τους και εγίνοντο Μουσουλμάνοι. Καί τοιουτοτρόπως κάθε ήμερα ο λαός ελίγνευε καί επτώχαινε.

Εις αυτήν την δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί από τους φυγάδες γραμματισμένους εμετάφραζαν και έστελναν εις την Ελλάδα βιβλία, και εις αυτούς πρέπει να χρωστούμε ευγνωμοσύνη, διότι ευθύς οπού κανένας άνθρωπος από το λαό εμάνθανε τα κοινά γράμματα, εδιάβαζεν αυτά τα βιβλία και έβλεπε ποίους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης και άλλοι πολλοί παλαιοί μας, και εβλέπαμε και εις ποίαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε. Όθεν μας ήλθεν εις το νου να τους μιμηθούμε και να γίνουμε ευτυχέστεροι. Και έτσι έγινε και επροόδευσεν η Εταιρεία.

Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση.

Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη. Τόσον τρομάξαμε τους Τούρκους, οπού άκουγαν Έλληνα και έφευγαν χίλια μίλια μακρά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός, και ένα καράβι μιαν άρμάδα. Άλλά δεν εβάσταξε!

Ήλθαν μερικοί και ηθέλησαν να γένουν μπαρμπέρηδες εις του κασίδη το κεφάλι. Μας πονούσε το μπαρμπέρισμά τους. Μα τι να κάμομε; Είχαμε και αυτουνών την ανάγκη. Από τότε ήρχισεν η διχόνοια και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια. Και όταν έλεγες τον Κώστα να δώσει χρήματα διά τας ανάγκας του έθνους ή να υπάγει εις τον πόλεμο, τούτος επρόβαλλε τον Γιάννη. Και μ' αυτόν τον τρόπο κανείς δεν ήθελε ούτε να συνδράμει ούτε να πολεμήσει. Και τούτο εγίνετο, επειδή δεν είχαμε ένα αρχηγό και μίαν κεφαλή. Άλλά ένας έμπαινε πρόεδρος έξι μήνες, εσηκώνετο ο άλλος και τον έριχνε και εκάθετο αυτός άλλους τόσους, και έτσι ο ένας ήθελε τούτο και ο άλλος το άλλο. Ισως όλοι ηθέλαμε το καλό, πλην καθένας κατά την γνώμη του. Όταν προστάζουνε πολλοί, ποτέ το σπίτι δεν χτίζεται ούτε τελειώνει. Ο ένας λέγει ότι η πόρτα πρέπει να βλέπει εις το ανατολικό μέρος, ο άλλος εις το αντικρινό και ο άλλος εις τον Βορέα, σαν να ήτον το σπίτι εις τον αραμπά και να γυρίζει, καθώς λέγει ο καθένας. Με τούτο τον τρόπο δεν κτίζεται ποτέ το σπίτι, αλλά πρέπει να είναι ένας αρχιτέκτων, οπού να προστάζει πως θα γενεί. Παρομοίως και ημείς εχρειαζόμεθα έναν αρχηγό και έναν αρχιτέκτονα, όστις να προστάζει και οι άλλοι να υπακούουν και να ακολουθούν. Αλλ' επειδή είμεθα εις τέτοια κατάσταση, εξ αιτίας της διχόνοιας, μας έπεσε η Τουρκιά επάνω μας και κοντέψαμε να χαθούμε, και εις τους στερνούς επτά χρόνους δεν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Εις αυτή την κατάσταση έρχεται ο βασιλεύς, τα πράγματα ησυχάζουν και το εμπόριο και ή γεωργία και οι τέχνες αρχίζουν να προοδεύουν και μάλιστα ή παιδεία. Αυτή η μάθησις θα μας αυξήσει και θα μας ευτυχήσει. Αλλά διά να αυξήσομεν, χρειάζεται και η στερέωσις της πολιτείας μας, η όποία γίνεται με την καλλιέργεια και με την υποστήριξη του Θρόνου. Ο βασιλεύς μας είναι νέος και συμμορφώνεται με τον τόπο μας, δεν είναι προσωρινός, αλλ' η βασιλεία του είναι διαδοχική και θα περάσει εις τα παιδιά των παιδιών του, και με αυτόν κι εσείς και τα παιδιά σας θα ζήσετε. Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να την στερεώσετε, διότι, όταν επιάσαμε τα άρματα είπαμε πρώτα υπέρ πίστεως και έπειτα υπέρ πατρίδος. Όλα τα έθνη του κόσμου έχουν και φυλάττουν μια Θρησκεία. Και αυτοί, οι Εβραίοι, οι όποίοι κατατρέχοντο και μισούντο και από όλα τα έθνη, μένουν σταθεροί εις την πίστη τους.

Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και δια τούτο σας ζητώ συγχώρηση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοι σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, δια να ωφεληθήτε από τα απερασμένα και από τα κακά αποτελέσματα της διχονοίας, την οποίαν να αποστρέφεσθε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και αι ημέραι της γενεάς, η οποία σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ολίγον περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθή η νύκτα του θανάτου μας, καθώς την ημέραν των Αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθή η νύκτα και η αυριανή ήμερα. Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε· και, δια να γίνη τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία.

Τελειώνω το λόγο μου. Ζήτω ο Βασιλεύς μας Όθων! Ζήτω οι σοφοί διδάσκαλοι! Ζήτω η Ελληνική Νεολαία!»

  

Κέρματα σε πηγάδι

"Ποιος σκέφτηκε να ρίξει κέρματα σε ένα άδειο αρχαίο πηγάδι;", ρώτησε ένας μαθητής την ξεναγό και ξεκίνησε ολόκληρη συζήτηση στο τέλος της εκπαιδευτικής επίσκεψης στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Στα αρχαία χρόνια, το νερό δεν ήταν κάτι δεδομένο. Σήμερα βέβαια ανοίγεις τη βρύση κι αν δεν τρέξει σταγόνα, αναφέρεις βλάβη στην ΕΥΔΑΠ, ψάχνεις υδραυλικό και μετά από λίγο τρέχουν σε κουζίνα και μπάνιο καταρράκτες.
Παλιότερα όμως το νερό ήταν μαγικό. Υπήρχε τη μια μέρα στις πηγές και στα πηγάδια και την επομένη στέρευε το σύμπαν. Έπιναν μια γουλιά οι άνθρωποι κι ευχαριστούσαν τους θεούς, έστηναν δίπλα αγάλματα κι άφηναν δώρα, μήπως κι εξευμενίσουν κάποια θεότητα πριν θυμώσει.
Τα αρχαία πηγάδια έξω από το Μουσείο της Ακρόπολης, ο κόσμος που περνά πιστεύει πως έχασαν μόνο το νερό. Όχι τη μαγεία. Πετάνε οι τουρίστες κέρματα και κάνουν ευχές.
"Να βοηθήσουμε τους φύλακες να καθαρίσουν τα πηγάδια;" ρώτησε ο Ν. πονηρά.
"Ή έστω να κάνουμε μια βουτιά όπως ο Σκρουτζ", έδειξε να συμβιβάζεται ο Γ.

Λυκαβηττός

 

Ο μύθος λέει πως η θεά Αθηνά κουβαλούσε έναν τεράστιο βράχο από μία λοφοσειρά, τον Αγχεσμό (σήμερα τα υψώματα αυτά τα λέμε Τουρκοβούνια) και πήγαινε στην Ακρόπολη να φτιάξει φρούριο, όταν ξαφνικά πετάγεται μπροστά της ένα κοράκι και της λέει ένα άσχημο μαντάτο. Συγκεκριμένα το κοράκι είπε πως ελευθερώθηκε ο Εριχθέας, ένα μωρό τέρας που η θεά είχε κλείσει σε ένα πιθάρι. Επίσης πληροφόρησε τη θεά πως η Άγλαυρος και η Έρση, οι δύο κόρες του Κέκροπα, του πρώτου βασιλιά της Αθήνας γκρεμίστηκαν από την Ακρόπολη
Η θεά σάστισε. Ο βράχος κύλησε από τα χέρια της κι εκεί που έπεσε έγινε το δεύτερο ψηλότερο σημείο της Αθήνας, ο λόφος του Λυκαβηττού. Στην πρώτη θέση τα Τουρκοβούνια (Αγχεσμός τότε και αργότερα Λυκοβούνια).
Κι επειδή το μαντάτο ήταν θλιβερό, τα κοράκια καταδικάστηκαν να είναι μαύρα.

Άπτερος Νίκη

 

Θεά Νίκη στην ελληνική μυθολογία,
Βικτόρια στα ρωμαϊκά χρόνια
και σε αντίθεση με άλλες θεότητες
εμφανιζόταν με φτερά.
Πετούσε πάνω από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις
και προσγειωνόταν τελικά πάνω από τον νικητή.
Μόνο σε μια πόλη
τη φαντάστηκαν με κομμένα τα φτερά
και να θέλει δηλαδή
να μην μπορεί με τίποτα να φύγει.
Ποτέ...

Εικόνα: Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης ή Απτέρου Νίκης, Αθήνα.
James Robertson, περίπου 1854.

Η επέτειος του Πολυτεχνείου

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αναφέρονται ως η κορυφαία, αλλά εμφανίζονται τελικά ως η μοναδική στιγμή αντίστασης ενάντια σε ένα καθεστώς που παραμένει άγνωστο στις παιδικές ψυχές. Η άγνοια όμως γεννά πάντα τον τρόμο. Δε μιλάμε για μια ιστορία γεμάτη παύσεις. Μιλάμε για τη σιωπή που σπάει ένας θόρυβος εκκωφαντικός αλλά… ακατανόητος. Δε θα φτάσουμε ποτέ να απαντήσουμε το γιατί έγιναν όλα αυτά στη χώρα μας, αφού φαίνεται πως κάποιοι προσπαθούν να ξεχάσουμε «ποιοι», «πότε», «πού» και «πώς ακριβώς» έφεραν το χάος.

"Το έθνος να λυπάστε που δεν υψώνει τη φωνή παρά μονάχα στην πομπή της κηδείας.

Που δεν συμφιλιώνεται παρά μονάχα μες τα ερείπιά του.

Που δεν επαναστατεί παρά μονάχα σαν βρεθεί ο λαιμός του ανάμεσα στο σπαθί και την πέτρα.

Το έθνος να λυπάστε που έχει αλεπού για πολιτικό, απατεώνα για φιλόσοφο, μπαλώματα και απομιμήσεις είναι η τέχνη του.

Το έθνος να λυπάστε που έχει σοφούς από χρόνια βουβαμένους".

Χαλίλ Γκιμπράν, Ο κήπος του προφήτη 

(εκδόθηκε το 1933, δύο χρόνια μετά το θάνατό του)